سیر تحول معماری داخلی و فرهنگ زندگی در عمارت های اعیانی دوره ی قاجار (کاخ ها و خانه های تهران)

خانه های اعیانی در دوره ی قاجار تغییرات بسیاری را، به ویژه در شهر تهران که دارالخلافه بود، پذیرا شدند. نقش غرب در تغییرات پیش آمده بسیار برجسته بوده و از جنبه-های مختلفی بر روی فرهنگ ایرانیانِ آن دوره تأثیر گذاشته است. اغلب مطالعات معماری، تغییرات کالبدی به وجود آمده را گزارش داده اند اما علل این تغییرات، فرآیند و چگونگی آن ها، به صورت دقیق، مورد بررسی قرار نگرفته است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی تغییرات رخ داده در معماری خانه بر اساس فرهنگ زندگی می باشد. فرضیه ی تحقیق بیانگر آن است که تغییرات روی داده در فرهنگ زندگی، تحت تأثیرِ غرب باعث ایجاد تغییراتی در معماری داخلی خانه شده است. البته این فرضیه با پیش-روی پژوهش، دقیق تر شده و تغییرات روی داده در معماری خانه را در دو دسته ی کالبدی و ساختاری قرار داده است. روش تحقیق، از نوع کیفی و به روش تفسیری - تاریخی می-باشد. جمع آوری داده ها از منابع دسته اول و گاه دسته دوم، شرح حال ها، تصاویر، مصاحبه ها و همچنین به صورت میدانی توسط حضور در برخی بناها صورت گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که برخی تغییرات فرهنگیِ رو-ی داده شامل ایجاد نوعی زندگی نمایشی التقاطی، تغییر شیوه ی زندگی، سست شدن مرزهای زنانه و مردانه، بازتعریف زن در جامعه و خانواده، و تغییر ساختار خانواده می باشد. می بایست این موضوع نیز ملاحظه شود که بستری برای پذیرش این تأثیرات و تغییرات وجود داشته است و این موضوع از ابراز نارضایتی از وضع موجود و حسرت فرنگ در نوشته های آن دوره آشکار می باشد. تغییرات فرهنگی یاد شده بر روی معماری خانه های اعیانی در لایه-های مختلف تأثیر گذاشت؛ بدین ترتیب که ابتدا کالبد خانه در لایه های سست، تزئینات، به ویژه تزئینات نقاشی و مبلمان را تغییر داد و منجر به اضافه شدن برخی عناصر معماری الحاقی غربی گردید. سپس تغییرات در سطوح سخت تری صورت گرفت؛ تغییر چیدمان فضایی، مختصرشدن فضاها و شکل گیری فضاهایی با کارکرد مشخص از جمله تغییرات یاد شده بودند. مهم ترین بخش تغییرات، تغییر در ساختار خانه، در نتیجه ی تغییر شیوه ی زندگی، سست شدن مرزهای زنانه-مردانه و بازتعریف زن در جامعه و خانواده بوده است. چگونگی این تغییرات در کالبد و ساختار خانه به همراه تحولات در فرهنگ زندگی، که شامل شیوه ی زندگی و سلیقه ی زیباشناسی می باشد، در این رساله مورد بررسی قرار گرفته است. نظریه ی تبیین شده در این رساله، در کاخ های سلطنتی و در خانه های اعیانی ییلاقی، درون حصار شهر و بیرون آن، با ساماندهی پیرامون حیاط یا درون باغ، تفسیر و بررسی شده است.